Exam Questions

9. લોથલનું ઉત્ખનન કાર્ય કોણે કરાવ્યું હતું? (DEO)

A. દયારામ સાહની

B. આર.એસ. વિષ્ટ

C. રખાલદાસ બેનર્જી

D. એસ.આર.રાવ

Answer: (D) એસ.આર.રાવ
Description:હવે આ સવાલથી આપણે ભવિષ્યમાં બીજા કોઈ ઉત્ખનનકર્તા વિશે પૂછાય તો તૈયારી કરી લઈએ. હડપ્પા -દયારામ સાહની મોહેનજોદડો -રખાલદાસ બેનર્જી ચાન્હદડો-એમ. જી. મજૂમદાર કાલીબંગા -ડૉ. અમલાનંદ ઘોષ કોટદીજી -ફઝલ અહમદ રોપડ -યજ્ઞદત્ત શર્મા રંગપુર -એમ. એસ. વત્સ, રંગનાથ રાવ આલમગીરપુર -યજ્ઞદત શર્મા લોથલ-રંગનાથ રાવ બનવાલી -આર. એસ. વિષ્ટ ધોળાવીરા -આર. એસ. વિષ્ટ સુત્કાગેંડોર -ઑરેજ સ્ટાઈલ અને જ્યોર્જ ડેલ્સ આમરી -એમ. જી. મજૂમદાર માંડા -જે.પી. જોશી રોજડી -એસ. આર. રાવ દેસલપર -એસ. આર. રાવ આ ૧૬ નામો યાદ રાખવાના છે.કોઈ પણ સૂત્ર બનાવીને યાદ રાખી શકાય.જેમ કે મેં હડપ્પા માટે - હદ , મોહેંજો દડો માટે - મોર , મંડા માટે - મોજ સૂત્ર બનાવ્યું હતું.તમે આવા બીજા સૂત્રો બનાવી શકો.

10. કચ્છમાં નીચે પૈકી ક્યા બેટમાં ધોળાવીરા આવેલું છે? (AS, Horticulture, Government Printing Press Class-2)

A. બેલા

B. ખાદીર

C. પમ

D. ઉપરોક્ત એક પણ નહિ

Answer: (B) ખાદીર
Description:ખાદિર બેટ, જેનો ગુજરાતીમાં અર્થ "ખાદિર ટાપુ" થાય છે, તે ગુજરાતના કચ્છ જિલ્લામાં આવેલું એક અદ્ભુત ભૌગોલિક અને ઐતિહાસિક સ્થળ છે. આ ટાપુ મુખ્યત્વે ધોળાવીરા માટે પ્રખ્યાત છે, જે એક મોટું હડપ્પન સંસ્કૃતિ (સિંધુ ખીણની સંસ્કૃતિ)નું પુરાતત્વીય સ્થળ છે અને યુનેસ્કો વર્લ્ડ હેરિટેજ સાઇટ પણ છે. ભૂગોળ અને પર્યાવરણ * સ્થાન: ખાદિર બેટ કચ્છના મોટા રણમાં આવેલો એક ટાપુ છે. તે કચ્છ ડેઝર્ટ વાઇલ્ડલાઇફ સેન્ચ્યુરીનો ભાગ છે. * અનોખો ભૂપૃષ્ઠ: આ ટાપુ વિશાળ સફેદ રણથી ઘેરાયેલો છે. મોટાભાગે આ રણ સૂકી જમીન હોય છે, પરંતુ ચોમાસામાં તે છીછરા પાણીથી ભરાઈ જાય છે, જેના કારણે ખાદિર બેટ ખરેખર એક ટાપુ જેવો લાગે છે. * ભૂસ્તરશાસ્ત્ર: આ ટાપુ મુખ્યત્વે રેતીના પથ્થરો, માટી અને અશ્મિવાળા ચૂનાના પથ્થરથી બનેલો છે. જમીન મોટે ભાગે સૂકી હોવા છતાં, કેટલાક ભાગોમાં ખેતીલાયક જમીન પણ છે. * પહોંચ: ખાદિર બેટ મુખ્ય ભૂમિ સાથે એક રસ્તાથી જોડાયેલો છે જે સફેદ રણ પરથી પસાર થાય છે. આ રસ્તા પરથી પસાર થવું એક અનોખો અનુભવ છે, ખાસ કરીને સૂકી ઋતુમાં જ્યારે સફેદ મીઠું પથરાયેલું હોય છે. ઐતિહાસિક મહત્વ * ધોળાવીરા: ખાદિર બેટનું સૌથી મહત્વપૂર્ણ સ્થળ ધોળાવીરાનું પ્રાચીન શહેર છે. તે ભારતીય ઉપખંડના પાંચ સૌથી મોટા હડપ્પન સ્થળોમાંનું એક છે. આ શહેર લગભગ ૨૬૫૦ થી ૧૪૫૦ BCE સુધી અસ્તિત્વમાં હતું અને અહીં અત્યંત વિકસિત શહેરી વસાહતના પુરાવા મળ્યા છે. * પુરાતત્વીય શોધખોળ: ૧૯૯૦ થી ૨૦૦૫ દરમિયાન ધોળાવીરામાં થયેલા ખોદકામમાં એક સુવ્યવસ્થિત અને આયોજનબદ્ધ શહેર જોવા મળ્યું છે. મુખ્ય શોધખોળોમાં નીચેનાનો સમાવેશ થાય છે: * શહેરી આયોજન: આ શહેરને ત્રણ અલગ-અલગ ભાગોમાં વહેંચવામાં આવ્યું હતું: એક કિલ્લો, એક મધ્યમ નગર અને એક નીચલું નગર, જે અન્ય હડપ્પન સ્થળો કરતાં અનોખું છે. * જળ વ્યવસ્થાપન: ધોળાવીરાના લોકો જળ સંરક્ષણમાં નિપુણ હતા. તેમણે વરસાદના પાણીનો સંગ્રહ કરવા માટે જળાશયોની એક જટિલ પ્રણાલી બનાવી હતી. * વસ્તુઓ: પુરાતત્વવિદોને માટીકામ, માળા, ઘરેણાં, મહોરો, ઓજારો અને હડપ્પન લિપિની મોટી નિશાનીઓ ધરાવતું એક પ્રખ્યાત બોર્ડ જેવી અનેક વસ્તુઓ મળી છે, જે હજુ સુધી ઉકેલી શકાઈ નથી.

11. હરપ્પા કઈ નદીના કિનારે વિક્સેલું હતું? (Accounts Officer & Commercial Tax Officer) (AOG)

A. રાવી

B. બિયાસ

C. ચિનાબ

D. સતલુજ

Answer: (A) રાવી
Description:સિંધુ ખીણની સંસ્કૃતિના સ્થળો અને નદીઓની યાદી સિંધુ ખીણની સંસ્કૃતિ, જેને હડપ્પન સંસ્કૃતિ તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે, તે સિંધુ નદી અને તેની ઉપનદીઓના કિનારે વિકસી હતી. આ સંસ્કૃતિના ઘણા મહત્વપૂર્ણ પુરાતત્વીય સ્થળો આધુનિક પાકિસ્તાન અને ભારતમાં મળી આવ્યા છે. અહીં કેટલાક મુખ્ય સ્થળો અને તેઓ જે નદીઓના કિનારે સ્થિત હતા તેની યાદી છે. * લોથલ: એક મહત્વનું બંદર શહેર, જે પ્રખ્યાત ડોકયાર્ડ ધરાવે છે, તે ગુજરાતમાં ભોગાવો નદી પાસે આવેલું હતું. * કાલીબંગન: રાજસ્થાનમાં ઘાઘરા-હકરા નદીના કાંઠે આવેલું આ સ્થળ ખેડેલા ખેતર અને અગ્નિકુંડની શોધ માટે જાણીતું છે. * ધોળાવીરા: કચ્છના રણમાં ખાદિર બેટ નામના ટાપુ પર આવેલું આ સ્થળ તેના અદ્યતન જળ-સંગ્રહ પ્રણાલી માટે પ્રખ્યાત છે. તે મનસર અને મનહર નદીઓની વચ્ચે આવેલું હતું. * રાખીગઢી: સૌથી મોટા હડપ્પન સ્થળોમાંનું એક ગણાતું આ સ્થળ હરિયાણામાં આવેલું છે અને તે પ્રાચીન ઘાઘરા-હકરા નદી પ્રણાલી પર સ્થિત હતું. * બનાવલી: આ સ્થળ પણ હરિયાણામાં આવેલું છે અને તે હવે સુકાઈ ગયેલી સરસ્વતી નદી (ઘાઘરા-હકરા પ્રણાલીનો ભાગ)ના કાંઠે હતું. * રોપર: પંજાબમાં આવેલું આ સ્થળ સતલજ નદીના કાંઠે હતું. * મોહેં-જો-દડો: આ સંસ્કૃતિના સૌથી મોટા અને જાણીતા શહેરોમાંનું એક છે, જે સિંધુ નદીના કિનારે આવેલું હતું. * હડપ્પા: આ પહેલું સ્થળ હતું જેનું ખોદકામ કરવામાં આવ્યું હતું, જેના પરથી આ સંસ્કૃતિનું વૈકલ્પિક નામ પડ્યું. તે રાવી નદીના કિનારે આવેલું હતું. * ચન્હુદડો: આ સ્થળ માળા બનાવવાના કારખાનાઓ માટે પ્રખ્યાત છે અને તે સિંધુ નદી પર સ્થિત હતું. * કોટ દીજી: સિંધુ નદીના ડાબા કાંઠે આવેલું આ સ્થળ પ્રી-હડપ્પન અને પરિપક્વ હડપ્પન બંને તબક્કાઓનું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે. * સુતકાગેન-ડોર: આ સંસ્કૃતિનું પશ્ચિમ દિશાનું સૌથી છેવાડાનું જાણીતું સ્થળ હતું, જે અરબી સમુદ્રની નજીક દશ્ત નદી પાસે આવેલું હતું.

12. સિંધુ ખીણની સંસ્કૃતિ બાબતે કઈ વિગત યોગ્ય નથી?

1. (1) લોકોની લખવાની પધ્ધતિ અને લિપિને કારણે ઈતિહાસની વિગતો મળે છે.

2. (2) ખેતીમાં પાળેલા પ્રાણીઓનો ઉપયોગ થતો હતો.

3. (3) અનાજ અને વસ્તુઓના સંગ્રહ માટે યોગ્ય આયોજન હતુ.

4. (4) મકાનો પાકી ઈંટમાંથી બનતા હતા.

A. 1

B. 2

C. 3

D. 4

Answer: (4) મકાનો પાકી ઈંટમાંથી બનતા હતા.

13. કચ્છના કયા પ્રદેશમાંથી ઉત્ખનન દ્વારા પ્રાચીન અવશેષો મળ્યા છે?

A. લોથલ

B. મોહેન્જો-દરો

C. દેવની મોરી

D. ધોળાવીરા

Answer: (D) ધોળાવીરા
Description:ધોળાવીરા એ સિંધુ ખીણની સભ્યતા (જેને હડપ્પન સભ્યતા તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે)ના સૌથી મહત્વપૂર્ણ પુરાતત્વીય સ્થળો પૈકીનું એક છે. આ સ્થળ ગુજરાતના કચ્છના મોટા રણના ખદીર બેટ ટાપુ પર આવેલું છે. ધોળાવીરા પ્રાચીન સભ્યતાના અદ્યતન શહેરી આયોજન, સ્થાપત્ય અને જળ વ્યવસ્થાપન પ્રણાલીનો જીવંત પુરાવો છે. ૨૦૨૧માં, તેને યુનેસ્કો દ્વારા વિશ્વ ધરોહર સ્થળ (World Heritage Site) તરીકે જાહેર કરવામાં આવ્યું. ધોળાવીરાની મુખ્ય વિશેષતાઓ નીચે મુજબ છે: શોધ અને સમયગાળો * શોધ: આ સ્થળની શોધ સૌપ્રથમ ૧૯૬૮માં પુરાતત્વવિદ્ જગત પતિ જોશીએ કરી હતી. * ઉત્ખનન: ૧૯૯૦ થી ૨૦૦૫ દરમિયાન ડૉ. આર.એસ. બિષ્ટના માર્ગદર્શન હેઠળ આર્કિયોલોજિકલ સર્વે ઓફ ઇન્ડિયા (ASI) દ્વારા અહીં વ્યવસ્થિત ખોદકામ કરવામાં આવ્યું. * નિવાસનો સમયગાળો: ધોળાવીરામાં આશરે ૩૦૦૦ ઈ.સ. પૂર્વેથી ૧૫૦૦ ઈ.સ. પૂર્વે સુધી માનવ વસવાટ હતો, જે હડપ્પન સભ્યતાના ઉદયથી લઈને તેના પતન સુધીની સમગ્ર યાત્રાનો સાક્ષી છે. મુખ્ય લક્ષણો અને મહત્વ ધોળાવીરા અન્ય હડપ્પન સ્થળોથી કેટલીક અનોખી લાક્ષણિકતાઓને કારણે અલગ પડે છે: ૧. શહેરી આયોજન અને સ્થાપત્ય * ત્રિ-ભાગીય શહેર યોજના: સામાન્ય રીતે, અન્ય હડપ્પન શહેરો બે ભાગમાં વહેંચાયેલા હતા (એક કિલ્લો અને નીચલું નગર), જ્યારે ધોળાવીરા તેની ત્રિ-ભાગીય શહેર યોજના માટે અજોડ છે:    * ગઢ (સિટાડેલ): આ કિલ્લેબંધીવાળો વહીવટી અને ધાર્મિક વિસ્તાર હતો, જે સૌથી ઊંચા ટેકરા પર આવેલો હતો.    * મધ્ય નગર: આ એક અલગ, કિલ્લેબંધીવાળો વિસ્તાર હતો જે કદાચ એક અલગ સામાજિક વર્ગ માટે હતો.    * નીચલું નગર: આ શહેરનો સૌથી મોટો ભાગ હતો, જે કદાચ સામાન્ય લોકો માટે હતો. * પથ્થરનું બાંધકામ: હડપ્પા અને મોહેં-જો-દડો જેવા ઘણા હડપ્પન શહેરોમાં પાકી ઇંટોનો ઉપયોગ થતો હતો, જ્યારે ધોળાવીરામાં સ્થાનિક રીતે ઉપલબ્ધ પથ્થરનો વ્યાપક ઉપયોગ જોવા મળે છે. આ કારણે અહીંના બાંધકામો સારી રીતે સચવાયા છે. * જાહેર સ્થળો: આ સ્થળમાં એક મોટું મેદાન અથવા સ્ટેડિયમ જેવો વિસ્તાર પણ છે, જેનો ઉપયોગ કદાચ જાહેર સભાઓ માટે થતો હતો. ૨. અદ્યતન જળ વ્યવસ્થાપન પ્રણાલી * અનોખા જળાશયો: ધોળાવીરા તેની અત્યાધુનિક જળ સંરક્ષણ પ્રણાલી માટે જાણીતું છે. શુષ્ક વાતાવરણ હોવા છતાં, ધોળાવીરાના લોકોએ શહેરમાંથી વહેતી બે મોસમી નદીઓ, મનસર અને મનહર, ના પાણીને સંગ્રહ કરવા માટે જળાશયો અને નહેરોનું એક જટિલ નેટવર્ક બનાવ્યું હતું. * 'જલ દુર્ગ' (જળ કિલ્લો): આ પ્રભાવશાળી પ્રણાલીને કારણે ધોળાવીરાને "જલ દુર્ગ" તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે, જે તેના રહેવાસીઓની બુદ્ધિમત્તા અને અનુકૂલનશીલતા દર્શાવે છે. આ જળાશયો પ્રાચીન વિશ્વના સૌથી મોટા અને સૌથી જટિલ જળાશયોમાંના એક છે. ૩. કલાકૃતિઓ અને શિલાલેખો * ધોળાવીરા સાઇનબોર્ડ: અહીંથી સૌથી મહત્વપૂર્ણ શોધ દસ મોટા અક્ષરોવાળું સિંધુ લિપિનું એક મોટું સાઇનબોર્ડ છે. આ સિંધુ લિપિનો અત્યાર સુધીનો સૌથી મોટો શિલાલેખ છે, જે તેમની લેખન પ્રણાલીની ઝલક આપે છે, જોકે તે હજુ સુધી ઉકેલાયો નથી. * વેપાર અને હસ્તકલા: ઉત્ખનન દરમિયાન માટીકામ, સીલ, મણકા, સોના-તાંબાના ઘરેણાં અને ઓજારો જેવી અનેક કલાકૃતિઓ મળી આવી છે. પુરાવા સૂચવે છે કે ધોળાવીરા હસ્તકલા, ખાસ કરીને મણકા બનાવવા માટેનું એક કેન્દ્ર હતું, અને અન્ય હડપ્પન શહેરો તેમજ મેસોપોટેમીયા અને ઓમાન દ્વીપકલ્પ જેવી દૂરની સભ્યતાઓ સાથે વેપાર માટેનું એક મહત્વપૂર્ણ કેન્દ્ર હતું. ૪. કબ્રસ્તાન અને દફનવિધિ * અનોખું સ્થાપત્ય: ધોળાવીરાનું કબ્રસ્તાન અનોખી દફનવિધિ દર્શાવે છે. અન્ય સ્થળોએ મળેલ લંબચોરસ કબરોથી વિપરીત, ધોળાવીરામાં ઘણા અર્ધગોળાકાર સ્થાપત્યો, અથવા તુમુલસ (tumuli) મળી આવ્યા છે, જે દફન ટેકરીઓ અથવા સ્મારક સમાધિઓ હોવાનું મનાય છે. જોકે, તેમાંથી કોઈ માનવ અવશેષો મળ્યા નથી, જે સાંકેતિક અથવા સ્મારક હેતુ સૂચવે છે. સ્થાન અને પર્યાવરણ * સ્થાન: ધોળાવીરા કર્કવૃત્ત (Tropic of Cancer) પર કચ્છના મોટા રણની વિશાળ ખારાશવાળી જમીનોથી ઘેરાયેલા ખદીર બેટ ટાપુ પર સ્થિત છે. * વ્યૂહાત્મક સ્થાન: તેનું સ્થાન વેપાર અને વાણિજ્ય માટે વ્યૂહાત્મક રીતે મહત્વપૂર્ણ હતું, કારણ કે તે મુખ્ય ભૂમિ અને દરિયાકાંઠાના પ્રદેશો વચ્ચે કડીરૂપ હતું. ધોળાવીરા હડપ્પન સભ્યતાને સમજવા માટેનું એક મુખ્ય સ્થળ છે. તેનું સ્થાપત્ય, અદ્યતન એન્જિનિયરિંગ અને અનોખા લક્ષણો આ પ્રાચીન સમાજની સામાજિક, આર્થિક અને તકનીકી સિદ્ધિઓ વિશે મૂલ્યવાન માહિતી પ્રદાન કરે છે.

14. નીચેના પૈકી સિંધુ સંસ્કૃતિનું કયું સ્થળ ગુજરાતમાં આવેલું નથી?

A. મંડી

B. સૂરકોટડા

C. કૂન્તાસી

D. પાદરી

Answer: (A) મંડી
Description:ગુજરાત એક એવું રાજ્ય છે જ્યાં ૨૦૦થી વધુ હડપ્પન સંસ્કૃતિના સ્થળો આવેલા છે. એવું માનવામાં આવે છે કે લગભગ ૨૫૦૦ BCEની આસપાસ હડપ્પન લોકોએ કચ્છ વિસ્તારમાં સ્થાયી થવાનું શરૂ કર્યું હતું. અહીં ગુજરાતના કેટલાક સૌથી જાણીતા સિંધુ ખીણની સંસ્કૃતિના સ્થળોની યાદી આપેલી છે: * ધોળાવીરા: કચ્છના મોટા રણના ખાદીર બેટમાં આવેલું, ધોળાવીરા ભારતમાં સૌથી મોટા અને સારી રીતે સચવાયેલા હડપ્પન શહેરોમાંનું એક છે. તે તેના અત્યાધુનિક જળ વ્યવસ્થાપન પ્રણાલી, અનોખા ત્રણ ભાગના શહેરી આયોજન (ગઢ, મધ્ય નગર અને નીચલું નગર), અને એક વિશાળ સાઈનબોર્ડ જેવી શિલાલેખ માટે જાણીતું છે અને તે યુનેસ્કો વર્લ્ડ હેરિટેજ સાઇટ છે. * લોથલ: અમદાવાદ જિલ્લાના ભાલ પ્રદેશમાં આવેલું, લોથલ એક સમૃદ્ધ બંદર શહેર અને વેપારનું મુખ્ય કેન્દ્ર હતું. તે તેના કૃત્રિમ ઈંટના ગોદી માટે પ્રખ્યાત છે, જેને વિશ્વનું પ્રથમ ભરતી આધારિત બંદર માનવામાં આવે છે. ખોદકામમાં સારી રીતે આયોજિત શહેરનો નકશો, ગટર વ્યવસ્થા, અને મણકા બનાવવાની ફેક્ટરીના પુરાવા પણ મળ્યા છે. * સુરકોટડા: કચ્છ જિલ્લામાં આવેલું આ સ્થળ તેના કિલ્લાવાળા ગઢ અને રહેણાંક પરિસર માટે જાણીતું છે. માનવામાં આવે છે કે તે લગભગ ૨૩૦૦ BCEની આસપાસ વસ્યું હતું અને તેના શહેરી આયોજન અને બાંધકામમાં માટીની ઈંટો અને કાંકરાના ઉપયોગ માટે નોંધપાત્ર છે. * રંગપુર: સુરેન્દ્રનગર જિલ્લાના લીમડી તાલુકામાં આવેલું, રંગપુર ભારતની આઝાદી પછી ફરીથી ખોદકામ કરાયેલું પ્રથમ સ્થળ છે. તે હડપ્પન પછીની સંસ્કૃતિના પુરાવા પૂરા પાડવા માટે મહત્વનું છે. * દેસલપર: કચ્છ પ્રદેશમાં આવેલું એક મહત્વનું હડપ્પન સ્થળ. * ગોલા ધોરો (બાગસરા): કચ્છ જિલ્લામાં આવેલું, આ સ્થળે અહીં રહેતા લોકોના દૈનિક જીવન, સંસ્કૃતિ અને કારીગરી વિશેની સમજણ પૂરી પાડી છે. * બાબર કોટ: સૌરાષ્ટ્ર પ્રદેશમાં આવેલું આ સ્થળ પથ્થરની કિલ્લેબંધી ધરાવે છે અને બાજરા અને ચણાની ખેતીના પુરાવા પૂરા પાડે છે. * બેટ દ્વારકા: દેવભૂમિ દ્વારકા જિલ્લામાં આવેલા આ સ્થળેથી મોહેંજો-દડોની એક સીલ, એક શિલાલેખ ધરાવતી બરણી, અને અન્ય કલાકૃતિઓ મળી આવી છે. * ભગતરાવ: ભરૂચ જિલ્લામાં આવેલું છે.

15. હડપ્પીયન સંસ્કૃતિમાંથી મળી આવેલ મોહેં-જો-દડો નગરની નીચે પૈકી કઈ બાબત સાચી નથી.

A. નાના-મોટા રસ્તાઓ કાટખૂણે મળતા હતા

B. નગરમાં ગટર યોજના અમલમાં હતી

C. જાહેર સ્નાનાગારની વ્યવસ્થા હતી

D. નગરમાં લગભગ 10 સ્તૂપ હતા

Answer: (D) નગરમાં લગભગ 10 સ્તૂપ હતા
Description: મોહેં-જો-દડો, જેનો સિંધી ભાષામાં અર્થ "મડદાનો ટેકરો" થાય છે, તે સિંધુ ખીણની સંસ્કૃતિના સૌથી અનોખા પુરાતત્વીય સ્થળોમાંનું એક છે. તેના અપવાદરૂપ શહેરી આયોજન અને અત્યાધુનિક માળખાગત સુવિધાઓ આશરે ૨૫૦૦ BCE માં અહીં વિકસેલા સમાજની અદ્યતનતા વિશે ઊંડી સમજ આપે છે. મોહેં-જો-દડોની મુખ્ય વિશેષતાઓ ૧. શહેરી આયોજન અને સ્થાપત્ય * ગ્રીડ પેટર્ન: આ શહેરનું આયોજન ગ્રીડ પેટર્ન પર અત્યંત કાળજીપૂર્વક કરવામાં આવ્યું હતું, જેમાં રસ્તાઓ અને ગલીઓ એકબીજાને કાટખૂણે છેદતા હતા. આ લેઆઉટને કારણે શહેર લંબચોરસ બ્લોક્સમાં વહેંચાયેલું હતું. * બે ભાગમાં વિભાજન: શહેરને બે મુખ્ય ભાગોમાં વહેંચવામાં આવ્યું હતું: * સિટાડેલ (કિલ્લો): પશ્ચિમ બાજુએ એક નાનો, પરંતુ ઊંચો ટેકરો. તે માટીની ઈંટોના ઊંચા પ્લેટફોર્મ પર બાંધવામાં આવ્યો હતો અને તેમાં ધ ગ્રેટ બાથ અને ભંડારગૃહ જેવી મહત્વપૂર્ણ જાહેર ઇમારતો હતી, જેનો ઉપયોગ વહીવટી અથવા ધાર્મિક હેતુઓ માટે થતો હશે. * લોઅર ટાઉન (નીચલું નગર): શહેરનો મોટો અને નીચલો ભાગ. તે રહેણાંક વિસ્તાર હતો જ્યાં સામાન્ય લોકો રહેતા હતા. પૂરથી રક્ષણ મેળવવા માટે ઘરો પણ ઊંચા પ્લેટફોર્મ પર બાંધવામાં આવ્યા હતા. * પ્રમાણિત ઈંટો: મકાનો સહિતની ઇમારતો મુખ્યત્વે પ્રમાણિત, પકવેલી ઈંટોનો ઉપયોગ કરીને બનાવવામાં આવી હતી. ઈંટોનો આકાર એકસરખો હતો, જે મજબૂત અને ટકાઉ બાંધકામની ખાતરી આપે છે. * ઘરો: મોટાભાગના ઘરોમાં કેન્દ્રીય આંગણું, રસોડું અને કૂવો હતો. તે ગોપનીયતા જાળવવા માટે બનાવવામાં આવ્યા હતા, જેમાં દરવાજા અને બારીઓ મુખ્ય રસ્તાઓને બદલે બાજુની ગલીઓમાં ખૂલતા હતા. ઘણા ઘરો બહુમાળી હતા, જે સીડીઓની હાજરી દ્વારા સૂચવાય છે. ૨. અદ્યતન જળ વ્યવસ્થાપન અને સ્વચ્છતા * ધ ગ્રેટ બાથ (મહા સ્નાનાગાર): મોહેં-જો-દડોમાં આ સૌથી પ્રખ્યાત સ્થાપત્ય છે. તે સિટાડેલમાં આવેલો એક મોટો લંબચોરસ કુંડ છે, જે પકવેલી ઈંટોથી બનેલો છે અને પાણીના લીકેજને અટકાવવા માટે કુદરતી ટારના સ્તરથી સીલ કરવામાં આવ્યો છે. તેમાં ઉત્તર અને દક્ષિણમાંથી નીચે ઉતરવા માટે પગથિયાં હતા અને બાજુના રૂમમાં પાણી પૂરું પાડવા માટે એક કૂવો હતો. એવું માનવામાં આવે છે કે તેનો ઉપયોગ ધાર્મિક સ્નાન માટે થતો હશે. * કૂવાઓ: શહેરમાં કૂવાઓની અત્યાધુનિક વ્યવસ્થા હતી. અહીં અંદાજે ૭૦૦ કૂવાઓ હતા, અને લગભગ દરેક ઘર અથવા બ્લોકમાં તેનો પોતાનો કૂવો હતો, જે તાજા પાણીનો વિશ્વસનીય સ્ત્રોત પૂરો પાડતો હતો. * ડ્રેનેજ સિસ્ટમ: ડ્રેનેજ સિસ્ટમ સિવિલ એન્જિનિયરિંગનો એક અદ્ભુત નમૂનો છે. મુખ્ય રસ્તાઓ પર ઢાંકેલી ગટરો હતી જે ઘરોના બાથરૂમ અને શૌચાલય સાથે જોડાયેલી હતી. સફાઈ અને જાળવણી માટે સમયાંતરે મેનહોલ મૂકવામાં આવ્યા હતા, જે જાહેર સ્વચ્છતા માટેની તેમની ચિંતા દર્શાવે છે. મળી આવેલી મહત્વપૂર્ણ કલાકૃતિઓ અને વસ્તુઓ મોહેં-જો-દડોમાં થયેલા ખોદકામમાં કલાકૃતિઓનો ખજાનો મળ્યો છે જે હડપ્પન લોકોની કલા, સંસ્કૃતિ, ટેકનોલોજી અને દૈનિક જીવન પર પ્રકાશ પાડે છે. * શિલ્પો અને પ્રતિમાઓ: * "ડાન્સિંગ ગર્લ"ની કાંસાની પ્રતિમા: આ સૌથી પ્રતિકાત્મક કલાકૃતિ છે. આ નાની, ચાર ઇંચ ઊંચી નૃત્યાંગનાની કાંસાની પ્રતિમા લોસ્ટ-વેક્સ કાસ્ટિંગ ટેકનિકની એક માસ્ટરપીસ છે. તે તેના જમણા હાથને કમર પર અને ડાબા હાથ પર બંગડીઓ સાથેની એક આત્મવિશ્વાસુ, નગ્ન આકૃતિ દર્શાવે છે. * "પૂજારી-રાજા"નું સ્ટેટાઈટ શિલ્પ: એક દાઢીવાળા પુરુષની બારીક કોતરેલી પ્રતિમા, જેને ઘણીવાર "પૂજારી-રાજા" તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. આ આકૃતિ ત્રિપર્ણી પેટર્નવાળું ઝભ્ભો, હેડબેન્ડ અને એક સુંદર હાથપટ્ટી પહેરે છે. * મહોરો (સીલ): મોટાભાગે સ્ટેટાઈટની બનેલી હજારો મહોરો મળી આવી છે. તે ઘણીવાર લંબચોરસ અથવા ચોરસ હોય છે અને તેના પર વિવિધ પ્રાણીઓ (જેમ કે યુનિકોર્ન, બળદ, હાથી, વાઘ) અને માનવ આકૃતિઓ કોતરેલી હોય છે. આ મહોરો પર સિંધુ લિપિ અંકિત છે, જે હજુ સુધી ઉકેલી શકાઈ નથી. * "પશુપતિ" સીલ: એક પ્રખ્યાત સીલ જેમાં પશુઓ (એક ગેંડો, ભેંસ, હાથી અને વાઘ) થી ઘેરાયેલી એક બેઠેલી, શિંગડાવાળી આકૃતિ દર્શાવવામાં આવી છે. વિદ્વાનો માને છે કે તે કોઈ દેવતા, કદાચ હિન્દુ દેવ શિવનું પ્રારંભિક સ્વરૂપ, દર્શાવે છે. * દાગીના: સોના, તાંબા, શંખ અને કાર્નેલિયન અને લેપિસ લાઝુલી જેવા અર્ધ-કિંમતી પથ્થરોમાંથી બનેલા ગળાના હાર, બંગડીઓ, મણકા, કાનની બુટ્ટીઓ અને પેન્ડન્ટ્સ જેવા દાગીનાનો વિશાળ સંગ્રહ મળી આવ્યો છે. આ વસ્તુઓની કારીગરી અસાધારણ છે. * માટીકામ: સાદા અને ચિત્રકામ કરેલા બંને પ્રકારના માટીકામ (પોટરી) મોટા પ્રમાણમાં મળ્યા છે. તેના પર જટિલ ભૌમિતિક અને પશુઓની ડિઝાઇન છે. આ માટીકામ ચાક પર બનાવવામાં આવ્યા હતા અને તે ઉચ્ચ કૌશલ્ય દર્શાવે છે. * ટેરાકોટાની મૂર્તિઓ: પ્રાણીઓ (જેમ કે બળદ, કૂતરા અને પક્ષીઓ) અને માનવની અસંખ્ય ટેરાકોટાની મૂર્તિઓ મળી આવી છે, જેમાં માતૃદેવીની મૂર્તિઓ પણ સામેલ છે, જે પ્રજનન દેવીની પૂજા સૂચવે છે. * રમકડાં અને વજન: રમકડાંની ગાડીઓ, હલનચલન કરી શકે તેવા માથાવાળી નાની પ્રાણીઓની મૂર્તિઓ, સીટીઓ અને ઘૂઘરા સૂચવે છે કે આ સંસ્કૃતિમાં રમત-ગમતનું મહત્વ હતું. વેપાર માટે વજન અને માપની એક સમાન પ્રણાલી સૂચવતા ચર્ટ અને અન્ય પથ્થરોમાંથી બનેલા પ્રમાણિત વજન પણ મળી આવ્યા છે.

16. જોડકા જોડો.

1. 1. બૌદ્ધગયા - a. જન્મસ્થળ

2. 2. કુશીનગર - b. આત્મજ્ઞાન

3. 3. લુમ્બિની - c. પ્રથમ ઉપદેશ

4. 4. સારનાથ - d. મૃત્યુ

A. 1-b, 2-d, 3-a, 4-c

B. 1-b, 2-c, 3-a, 4-d

C. 1-b, 2-c, 3-d, 4-a

D. 1-b, 2- d, 3-c 4-a

Answer: (A) 1-b, 2-d, 3-a, 4-c